جغرافیا دشتی
شهرستان دشتی در مرکز استان بوشهر واقع شده و از شمال به شهرستان‌های دشتستان و تنگستان، از غرب به تنگستان و خلیج فارس، از جنوب به شهرستان‌های دیر و جم، و از شرق به شهرستان فراشبند در استان فارس محدود می‌شود. آب‌وهوای این منطقه گرم و خشک است، با دمایی که در طول سال از ۳- درجه تا ۵۵ درجه سانتی‌گراد متغیر است. میزان بارندگی سالانه نیز بین ۲۰۰ تا ۲۸۵ میلی‌متر در نوسان است.
مساحت شهرستان دشتی ۵۰,۰۲۸ کیلومتر مربع است.
پستی و بلندی‌های دشتی
- کوه خورموج با ارتفاع ۲,۲۶۰ متر، بلندترین قله استان بوشهر در این شهرستان قرار دارد.
- کوه مند نیز در نوار ساحلی دشتی واقع شده است.
- رودخانه مند و بخشی از گنبد نمکی جاشک در محدوده این شهرستان قرار دارند.
نواحی ساحلی شهرستان دشتی
روستاهای ساحلی کبگان، لاور ساحلی، زیارت ساحلی و گلستان در دهستان کبگان واقع شده‌اند.
لاور ساحلی در گذشته محل استقرار گمرک بوده است.
زیارت ساحلی دارای استخرهای پرورش میگو است.
در نوار ساحلی کوه مند، آثار باستانی متعددی از جمله نیایشگاه مند به چشم می‌خورد.
کشاورزی در دشتی
شهرستان دشتی یکی از قطب‌های مهم کشاورزی استان بوشهر محسوب می‌شود و از بزرگ‌ترین تولیدکنندگان گوجه فرنگی خارج از فصل در کشور است. تنوع محصولات کشاورزی این منطقه شامل گوجه فرنگی، کنجد، هندوانه، خربزه، طالبی، تنباکو، خرما، کدو، پیاز و سیر است.
- دشت‌های حاصلخیز
- دشت پلنگ
- دشت سنا
- دشت لاور
- دشت باغان
- دشت کاکی
- دشت زال
مردم‌شناسی شهرستان دشتی
اقوام در دشتی
جمعیت غالب این شهرستان را مردم دشتی تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، لرهای جنوبی، کازرونی‌ها، عرب‌های خلیجی و ترک‌های قشقایی نیز در دشتی و دیگر نقاط استان بوشهر ساکن هستند.
زبان در دشتی
گویش دشتی ریشه در زبان‌های باستانی ایران، به‌ویژه پهلوی ساسانی دارد و از شاخه‌های زبان لری محسوب می‌شود. زبان لری خود از تبار پهلوی جنوب غربی است.
به گفته اُرنسکی:
“لهجه‌های لری و بختیاری متعلق به قبایل جنوب غربی ایران هستند و به گروهی از گویش‌های ایرانی تعلق دارند که شامل لهجه‌های جنوب غربی فارس نیز می‌شوند.”
همچنین در فرهنگ واژه‌های محلی بوشهر آمده است:
“در منطقه دشتی و بخش‌هایی از تنگستان، زبان و گویش ترکیبی از پهلوی جنوبی و لُری رواج دارد.”
گویش دشتی که از زبان‌های جنوب و جنوب غربی ایران است، بسیاری از ویژگی‌های کهن خود را تا امروز حفظ کرده است.
جمعیت شهرستان دشتی
بر اساس سرشماری سال ۱۳۹۵:
جمعیت: ۸۶,۳۱۹ نفر (۲۴,۴۷۴ خانوار)
در سال ۱۳۹۰:
جمعیت: ۷۷,۵۳۰ نفر (۱۹,۶۹۷ خانوار)
و در سال ۱۳۸۵:
جمعیت: ۷۱,۲۸۵ نفر
مشاهیر شهرستان دشتی
شهرستان دشتی زادگاه شخصیت‌های برجسته‌ای در عرصه‌های مختلف فرهنگی، سیاسی و اجتماعی بوده است. برخی از این چهره‌های سرشناس عبارتند از:
شعرا و ادیبان دشتی
فایز دشتی: شاعر نامدار دوبیتی‌سرا
اشعار فایز دشتی
- محمد خان دشتی: شاعر و حاکم دشتی
- سید علی نقی دشتی: فقیه و شاعر
- ملاحسن کبگانی: شاعر و روحانی
- سیدمحمدطاهر (شفیق شهریاری): شاعر، از پیشگامان آموزش نوین و مبارز علیه حکومت قاجار
- سید اسماعیل بهزادی و ایرج اسدی: شاعران معاصر
- علی مرادی: سراینده منظومه «کلاخا یاد موهدو»
- شایان حامدی: شاعر نوپرداز
- عباس پورمحمودی: شاعر و پژوهشگر
- علی نوربخش: شاعر و محقق
عالمان و روحانیون شهرستان دشتی
- آیت‌الله میرزا احمد گنخکی دشتی: از مراجع سنتی
- سید مصطفی حسینی دشتی: مؤلف دایرةالمعارف معارف و معاریف و مترجم قرآن
- شیخ عبدالله حاجیانی: بنیانگذار مدارس حوزوی نوین در بوشهر
- میرزا ابراهیم دشتی (منهاج): نماینده اسبق بوشهر در مجلس خبرگان
سیاستمداران و فعالان اجتماعی شهرستان دشتی
- میربهزاد شهریاری: نماینده شهید مجلس اول
- سید کمال‌الدین شهریاری: نماینده فعلی مجلس
- سید محمدمهدی پورفاطمی: نماینده چهار دوره مجلس
- غلامحسین زارعی: مدیرکل و نماینده مجلس
- عبدالنبی نمازی: امام جمعه کاشان و نماینده خبرگان
- حسن نمازی: نماینده سابق خبرگان
پژوهشگران و مترجمان شهرستان دشتی
- میرزا محمد جعفر خان حقایق‌نگار خورموجی: مورخ و کاشف راز قتل امیرکبیر
- سید کوچک هاشمی‌زاده: زبان‌شناس و پژوهشگر
- مسلم زارع مطلق: مترجم و نویسنده
- نعمت‌الله مقصودی و حبیب احمدی: مترجمان آثار تاریخی
- غلامحسین هادی‌نژاد و محمد هادی‌نژاد: پژوهشگران تاریخ و فرهنگ
- علی حسن‌زاده: محقق ادبیات فولکلور
هنرمندان شهرستان دشتی
- غلامرضا دادبه: استاد موسیقی و معلم شجریان و افتخاری
- پولاد اسماعیلی: خواننده موسیقی محلی (شروه)
نظامیان شهرستان دشتی
- نادر مهدوی: فرمانده ناوگروه ذوالفقار نیروی دریایی سپاه
آثار باستانی و تاریخی شهرستان دشتی
شهرستان دشتی دارای میراث تاریخی ارزشمندی است:
قلعه‌های تاریخی: محمدخان دشتی، رئیس غلام رزمی، داراب خان، قلعه دختر
آرامگاه‌ها: صفاانگیز، شاه اسماعیل
نیایشگاه مند و بارگاه سام بن نوح
مساجد و حسینیه‌های قدیمی: مسجد درازی، مسجد میرزا خورموج
سنگ‌نوشته‌های باغان و بند مند (سد قدیمی)
عمارت شیرینه و تنگه شیرینه
تقسیمات شهرستان دشتی
شهرستان دشتی شامل سه بخش است:
بخش مرکزی:
دهستان‌ها: مرکزی، خورموج
شهر: خورموج (مرکز شهرستان)
بخش شنبه و طسوج:
دهستان‌ها: شنبه، طسوج
شهر: شنبه
بخش کاکی:
دهستان‌ها: کاکی، کبگان، چغاپور
شهرها: کاکی، بادوله
جاذبه‌های گردشگری و امکانات شهرستان دشتی
پارک‌های شهری: پارک موزه محمدخان دشتی، پارک مفتون و فایز
مناطق طبیعی: تنگه شیرینه، آسیاب‌های آبی قدیمی
مراکز درمانی: بیمارستان ۱۲۰ تختخوابی زینبیه، درمانگاه تخصصی سپاه
صنایع: کارخانه‌های سیمان، گچ، قیر و مرغداری‌های صنعتی
روستاهای شاخص دشتی
بخش مرکزی: بادام‌زار، بندو، لاور رزمی، منقل
بخش کاکی: کبگان، زیارت، لاور ساحلی
بخش شنبه: باغان، دشت پلنگ، سرمک
این شهرستان با دارا بودن پیشینه تاریخی غنی، چهره‌های ملی و جاذبه‌های متنوع، از مناطق مهم فرهنگی استان بوشهر محسوب می‌شود.