کاروانسرای مشیر الملک؛ از استراحتگاه تجار تا زندان نظامی

تاریخچه کاروانسرای مشیرالملک

کاروانسرای مشیرالملک که بسیاری آن را با نام دژ برازجان میشناسند، از بناهای تاریخی بازمانده از دوره قاجار است. این اثر ارزشمند به دستور حاج میرزا ابوالحسن خان مشیرالملک شیرازی، از بزرگان نیکوکار شیراز، ساخته شد و از مهم ترین بناهای آن دوران به شمار میرود.

دژ برازجان توسط حاج محمد رحیم شیرازی، یکی از معماران برجسته زمان خود، احداث شد. وی آثار معماری دیگری نیز از خود به جای گذاشته است که از جمله آنها میتوان به پل مشیر و کاروانسرای دالکی اشاره کرد. کاروانسرای مشیرالملک، مانند دیگر کاروانسراهای تاریخی، به منظور استراحت تجار و مسافران در مسیر تجاری شیراز به بوشهر در شهرستان دشتستان ساخته شد.

در ساخت این کاروانسرا از مصالح گوناگونی همچون سنگ، گچ و ساروج استفاده شده است. کف کاروانسرا با تخته سنگ های بزرگ و تراش خورده فرش شده که علاوه بر استحکام، زیبایی ویژهای به آن بخشیده است. این سنگها به گونه های کنار هم چیده شده اند که در میان آنها ناودان های سنگی تعبیه شده بود تا آب باران را به خارج از بنا هدایت کند و از جمع شدن آب در فضای داخلی جلوگیری نماید.

در ضلع غربی کاروانسرا، درِ بزرگی از جنس چوب قرار دارد که ورودی اصلی به حیاط و فضای داخلی محسوب میشود. همچنین، در همین بخش، طبقه دوم کاروانسرا واقع شده که به شاهنشین معروف است و دارای یک تراس کوچک و زیبا میباشد. در دو طرف شاهنشین، دو راه پله برای دسترسی به پشت بام تعبیه شده است. این بخش به اندرونی کاروانسرا متصل است که مخصوص اسکان زنان و کودکان بود. کاروانسرای مشیرالملک از برجسته ترین و زیباترین آثار باقیمانده از دوره قاجار است که توجه بسیاری از گردشگران را به خود جلب کرده است.

معماری و بخشهای مختلف کاروانسرا مشیر الملک

کاروانسرای مشیرالملک (دژ برازجان) مساحتی حدود ۷۰۰۰ متر مربع دارد که ۴۲۰۰ متر از آن شامل ۶۸ حجره، اتاق شاهنشین، محل پخت و پز، طویله، حیاط و فضای باز میشود. این بنا دارای ۴ برج است که ارتفاع هر یک بیش از ۱۲ متر است. البته با توجه به تغییراتی که در طول سالها در این کاروانسرا صورت گرفته، امروزه تعداد حجرهها ممکن است کمتر یا بیشتر باشد.

تا سال ۱۳۰۰ شمسی، از آنجا که برازجان در مسیر تجاری شیراز به بوشهر قرار داشت، این کاروانسرا به عنوان محل استراحت کاروانیان مورد استفاده قرار میگرفت؛ اما پس از ورود نظامیان به شهر در این سال، به اقامتگاه سربازان تبدیل شد.

سالها بعد، در ۱۳۳۵ شمسی، تغییراتی در این بنا ایجاد شد و به زندان و محل نگهداری مجرمان تبدیل گشت. همین تغییر کاربری سبب شد تا این مکان به دژ برازجان شهرت یابد. در مجموع، این بنای تاریخی تنها ۵۰ سال به عنوان کاروانسرا مورد استفاده قرار گرفت.

به دلیل اهمیت تاریخی و معماری، کاروانسرای مشیرالملک در سال ۱۳۶۲ در فهرست آثار ملی ایران ثبت شد. پس از آن، سازمان میراث فرهنگی و گردشگری دستور تخلیه و مرمت آن را صادر کرد. با بازسازی این بنا، دژ برازجان به یکی از مهمترین جاذبه های تاریخی شهر تبدیل شد. پیشنهاد میکنیم با تهیه بلیط اتوبوس دشتستان، از این اثر تاریخی و دیگر جاذبه های شهرستان دشتستان دیدن کنید.

شرایط بازدید از کاروانسرای مشیر الملک

بازدید از کاروانسرای مشیرالملک همه روزه به جز ایام تعطیل امکانپذیر است. تماشای این بنای تاریخی از نزدیک، تجربه های جذاب و به یاد ماندنی خواهد بود. برای گشت وگذار در این مکان، کمتر از یک ساعت زمان نیاز دارید.

دسترسی به کاروانسرای مشیرالملک

این کاروانسرا در استان بوشهر، شهرستان دشتستان، شهر برازجان، میدان شهید چمران قرار دارد. با توجه به موقعیت مرکزی آن، دسترسی به این بنا بسیار آسان است. برای رسیدن به کاروانسرا میتوانید از تاکسی های درون شهری یا خودروی شخصی استفاده کنید.