گور دختر؛ آرامگاهی رازآلود از دوران هخامنشی در بوشهر
گور دختر یکی از آثار ارزشمند سنگی دورهٔ هخامنشی است که در دشت «میانکوهی پشت پَر» در شهرستان دشتستان واقع شده و از جمله جاذبه‌های تاریخی استان بوشهر به‌شمار می‌رود. با اینکه هویت دقیق مدفون در این آرامگاه مشخص نیست، فرضیه‌های متعددی در این‌باره مطرح شده است:
فرضیه‌های مرتبط با هویت گور دختر:
- کوروش کوچک
- کوروش یکم (پدر کمبوجیه)
- چیش‌پیش
- ماندانا (مادر کوروش کبیر)
- آتوسا (دختر کوروش کبیر)
- خواهر کوروش بزرگ
باستان‌شناس برجسته، شاپور شهبازی، گور دختر را آرامگاه کوروش کوچک می‌دانست. این بنا در میانه دههٔ ۱۳۸۰ مرمت شد اما اکنون در وضعیت نامطلوبی رها شده است. گور دختر در تاریخ ۱۱ مرداد ۱۳۷۶ با شمارهٔ ثبت ۱۸۹۷ در فهرست آثار ملی ایران قرار گرفت.
موقعیت و آثار اطراف گور دختر
در جدول زیر موقعیت جغرافیایی گور دختر و برخی آثار پیرامونی مهم منطقه را مشاهده می‌کنید:
| مورد | توضیحات |
|---|---|
| مکان دقیق | دشت میانکوهی پشت پَر (بُزپَر)، بخش ارم، شهرستان دشتستان |
| آثار تاریخی نزدیک | کوشک اردشیر ساسانی (شرق گور دختر) |
| آثار هخامنشی همجوار | کاخ چرخاب، کاخ سنگ سیاه، کاخ بردک سیاه |
معماری و مشخصات فنی گور دختر
این آرامگاه به سبک معماری آرامگاه کوروش بزرگ ساخته شده، ولی ابعادی کوچک‌تر دارد. باستان‌شناسان قدمت آن را حدود ۶۰۰ سال پیش از میلاد تخمین زده‌اند.
- کل بنا از ۲۴ قطعه سنگ با ابعاد گوناگون ساخته شده است.
- اتصال قطعات با بست‌های دم چلچله‌ای انجام شده و از ملات استفاده نشده است.
- ارتفاع کلی بنا حدود ۴٫۵ متر است.
- درون اتاقک آرامگاه، حوضچه‌ای سنگی به چشم می‌خورد.
- فرورفتگی بالای بنا احتمالاً محل نصب کتیبه‌ای گمشده بوده است.
پیشینهٔ کشف و نظریه‌های پژوهشگران
این اثر در سال ۱۳۳۹ خورشیدی توسط لویی واندن‌برگ، باستان‌شناس بلژیکی، کشف شد. او در ابتدا گمان می‌کرد این آرامگاه متعلق به چیش‌پیش یا کوروش یکم است. بعدها علیرضا شاپور شهبازی این فرضیه را رد کرده و آن را آرامگاه کوروش کوچک دانست. گمانه‌هایی نیز دربارهٔ انتساب این آرامگاه به ماندانا یا آتوسا مطرح شده‌اند.
مقایسه با مقبره پاسارگاد
بین معماری گور دختر و بنای معروف به مقبره کوروش در پاسارگاد شباهت‌هایی وجود دارد. پیش‌تر آن آرامگاه در منابع قدیمی با عنوان “مقبره مادر سلیمان” شناخته می‌شد. با توجه به اینکه آن بنا به احتمال برخی پژوهشگران، متعلق به کاساندان (همسر کوروش) بوده، امکان دارد گور دختر متعلق به آتوسا (دختر کاساندان و کوروش) باشد. این ارتباط واژه‌ای میان “مادر” و “دختر” نیز بر احتمال این پیوند می‌افزاید.
مرمت، آسیب‌ها و وضعیت کنونی گور دختر
در اوایل دههٔ ۱۳۸۰، پروژه‌ای به سرپرستی حسن راهساز برای مرمت گور دختر انجام شد. طی این عملیات:
- تمام قطعات سنگی باز و دوباره چیدمان شدند.
- سنگ‌هایی که جابه‌جا شده یا آسیب دیده بودند اصلاح یا تعویض شدند.
- پروژه از سوی کارشناسان مرمت، یکی از موفق‌ترین نمونه‌ها در نوع خود شناخته شد.
- با وجود این اقدامات، امروزه وضعیت گور دختر نگران‌کننده است:
- یادگاری‌نویسی گسترده روی دیواره‌ها
- ساخت‌وسازهای غیرمجاز در حریم درجه‌یک اثر
- نصب تیر برق در فاصله چهار متری آرامگاه
- استفاده از فضای داخلی برای نگهداری دام و طیور (گزارش‌شده در سال ۱۳۹۱)