جزیره خارگ؛ گوهری در خلیج فارس
خارگ یکی از شهرهای ایران است که در جزیره خارگ در خلیج فارس واقع شده و مرکز بخش خارگ از توابع شهرستان بوشهر در استان بوشهر محسوب می‌شود. طبق سرشماری سال ۱۳۹۵، جمعیت این شهر ۸,۱۹۳ نفر بوده است.
نام جزیره
در زبان فارسی، این جزیره «خارگ» نامیده می‌شود. جزیره کوچک‌تری در نزدیکی آن به نام «خارگو» شناخته می‌شود که اروپایی‌ها آن را «کورگو» یا «کورکو» می‌نامیدند. بر اساس متون تاریخی، از زمان هرودوت، احتمال می‌رود که شهری که یونانیان آن را «اراکیا» می‌نامیدند، همان خارگیا (خارگ امروزی) بوده باشد.
موقعیت جغرافیایی جزیره خارگ
جزیره خارگ در فاصله تقریبی ۷۶ کیلومتری شمال‌غربی بوشهر، ۳۰ کیلومتری بندر ریگ و ۳۵ کیلومتری بندر گناوه قرار دارد. مختصات جغرافیایی آن به شرح زیر است:
| موقعیت جزیره | فاصله تا بوشهر | فاصله تا بندر ریگ | فاصله تا بندر گناوه | مساحت |
|---|---|---|---|---|
| خارگ | ۷۶ کیلومتر | ۳۰ کیلومتر | ۳۵ کیلومتر | ۳۱ کیلومتر مربع |
این جزیره سنگی به شکل مثلث بوده و حدود ۶٫۶ کیلومتر طول و ۴٫۸ کیلومتر عرض دارد. عرض متوسط آن ۱٫۶ کیلومتر است. بخش عمده جزیره را تپه‌های بی‌آب و علف با ارتفاع بیش از ۷۶ متر تشکیل می‌دهند. در شمال جزیره، ارتفاع کاهش می‌یابد و به پرتگاه‌هایی ۶ تا ۹ متری ختم می‌شود. ساحل جزیره باریک و زمین آن سفت و سخت است. خارگ توسط صخره‌ای به عرض ۰٫۸ کیلومتر احاطه شده و دشتی به وسعت ۲٫۶ کیلومتر مربع در شرق جزیره قرار دارد.
یکی از ویژگی‌های مهم جزیره این است که سنگ آهک متخلخل آن آب را ذخیره می‌کند و این مسئله باعث شده است که برخی گونه‌های حیوانات مانند غزال‌ها و پرندگان وحشی همچنان در جزیره زیست کنند.
آب و هوا جزیره خارگ
جزیره خارگ دارای آب و هوای نیمه‌خشک و شرجی است. در قرن نوزدهم، دمای هوای داخل چادرها معمولاً از ۳۵ درجه سانتی‌گراد تجاوز نمی‌کرد.
حوادث تاریخی (غائله جنوب)
جزایر مهمی مانند خارگ، خارگو و ریگ جزئی از تاریخ ایران بوده‌اند و در دوره‌ای در اختیار خاندان حیات‌داوودی قرار داشتند. فتح‌الله حیات‌داوودی، فرزند حیدرخان حیات‌داوودی، جزیره خارگ را از پدرش به ارث برد. البته باید توجه داشت که جزیره خارگ همیشه بخشی از خاک ایران بوده و به ارث بردن یک جزیره ملی معنا ندارد. خاندان حیات‌داوودی اقامتگاه خود را در این جزیره ساخته و مهاجرانی از جمله هندوها و اعراب را در آن به کار گرفته بودند.
محمدرضا شاه پهلوی قصد داشت بزرگ‌ترین پتروشیمی ایران را در این جزیره تأسیس کند اما فتح‌الله حیات‌داوودی به شدت از واگذاری جزیره به دولت ایران خودداری کرد. این موضوع با دخالت مستقیم انگلیس پیچیده‌تر شد. در نهایت، با تصرف جزیره توسط سرتیپ محمود همایون، فتح‌الله دستگیر و به مرگ محکوم شد. پس از این اتفاق، جزیره به صورت کامل در اختیار دولت ایران قرار گرفت و پتروشیمی خارگ در آن احداث شد.
نکات مهم در ماجرای خارگ:
- مقاومت شدید فتح‌الله حیات‌داوودی در برابر دولت ایران
- تلاش محمدرضا شاه برای جلب رضایت او از طریق پیشنهادهای زمین معوض
- حمایت غیرمستقیم انگلیس از عدم واگذاری جزیره
- بازپس‌گیری موفق جزیره و تثبیت حاکمیت ایران
اگر جزیره خارگ در آن زمان به صورت کامل بازپس‌گیری نمی‌شد، شاید امروز همچون مناقشات امارات، ایران با ادعاهای مالکیت خصوصی بر این جزیره مواجه می‌شد و ممکن بود پرونده‌هایی در دیوان لاهه علیه ایران شکل بگیرد.
ماجرای خارگ نمونه‌ای از تلاش ایران برای حفظ تمامیت ارضی خود بود که در نهایت با ایستادگی و تدبیر به نتیجه رسید و منجر به حفظ یکی از مهم‌ترین جزایر کشور شد.