زندگینامه رئیسعلی دلواری
رئیسعلی دلواری، یکی از شخصیت‌های تاریخی و مبارزان مشهور ایران، در سال ۱۲۶۱ خورشیدی (۱۸۸۲ میلادی) در روستای دلوار، واقع در منطقه تنگستان استان بوشهر، چشم به جهان گشود. او از تبار لرها بود و خانواده‌اش از جایگاه اجتماعی مهمی در منطقه برخوردار بودند. پدرش، زائر محمّد، از بزرگان دلوار به شمار می‌رفت و بعدها به لقب «معین‌الاسلام» مفتخر شد. مادرش نیز شهین نام داشت و اهل تنگستان بود.
در جوانی، رئیسعلی دلواری به جنبش مشروطه‌خواهی پیوست و به‌عنوان یکی از پیشتازان این نهضت در جنوب ایران شناخته شد. او با گروه‌های انقلابی و مشروطه‌طلبان در مناطق بوشهر، تنگستان و دشتی همکاری نزدیکی داشت. این دوران مصادف با حضور گسترده نیروهای استعماری انگلیس در خلیج فارس بود و رئیسعلی نقش مهمی در قیام جنوب ایفا کرد.
قیام مردم تنگستان به رهبری او حدود هفت سال ادامه یافت. در این مدت، مبارزان منطقه دو هدف اصلی را دنبال می‌کردند: اول، دفاع از مناطق بوشهر، دشتستان و تنگستان به‌عنوان سرزمین خود و دوم، مقابله با پیشروی نیروهای خارجی به داخل مرزهای ایران و حفظ استقلال کشور. رئیسعلی دلواری به‌عنوان نماد مقاومت در برابر استعمار و دفاع از تمامیت ارضی ایران، به‌ویژه در مناطق جنوبی، شناخته می‌شود.
او در سال ۱۲۹۴ خورشیدی (۱۹۱۵ میلادی) در جریان نبرد با نیروهای انگلیسی کشته شد، اما نام و یاد او به‌عنوان یکی از قهرمانان ملی ایران در تاریخ ماندگار شده است. امروزه، رئیسعلی دلواری به‌عنوان نماد ایستادگی و مقاومت در برابر استعمار و دفاع از استقلال ایران، مورد احترام است.
مبارزات مشروطه‌خواهی رئیسعلی
رئیسعلی دلواری به همراه دیگر مبارزان مشروطه‌خواه، بوشهر را از سلطه حکومت استبدادی محمدعلی شاه قاجار آزاد کرد. در سال ۱۲۸۷ خورشیدی (۱۹۰۸ میلادی)، او با دعوت ملاعلی تنگستانی و سید مرتضی مجتهد اهرمی، که از مخالفان سرسخت حکومت محمدعلی شاه بودند، بوشهر را به تصرف خود درآورد و توانست برای مدت حدود ۹ ماه کنترل این شهر را در دست بگیرد.
رئیسعلی دلواری در جنگ جهانی اول
با آغاز جنگ جهانی اول در سال ۱۹۱۴ میلادی، نیروهای روسیه از شمال و انگلیس از جنوب، بی‌طرفی ایران را نقض کردند و به این کشور حمله کردند. کشتی‌های جنگی انگلیس در نزدیکی بوشهر لنگر انداختند و نیروهای اشغالگر به‌تدریج از ۸ اوت ۱۹۱۵ میلادی (۱۷ مرداد ۱۲۹۴ خورشیدی) قصد تصرف بوشهر و مناطق ساحلی اطراف آن را داشتند. یک روز پس از اشغال بوشهر، چهارده تن از مردم این شهر در اعتراض به حضور اشغالگران دست به اعتراض زدند، اما چون مسلح نبودند، دستگیر و به هندوستان تبعید شدند.
رئیسعلی دلواری برای تصمیم‌گیری در مورد اقدامات بعدی، از علمای دینی کسب تکلیف کرد. میرزای دوم و دیگر علمای نجف حکم جهاد صادر کردند و این حکم توسط شیخ محمدحسین برازجانی به رئیسعلی ابلاغ شد. رئیسعلی به همراه دوستش خالو حسین بردخونی دشتی، در اوایل ماه رمضان ۱۳۳۳ قمری، در عمارت حاج سید محمدرضا کازرونی حاضر شدند و پس از گفت‌وگو با او، آمادگی خود را برای دفاع از بوشهر و مقابله با پیشروی نیروهای انگلیسی اعلام کردند.
نبرد رئیسعلی دلواری در دلوار
نیروهای انگلیسی در جریان حمله به بوشهر، برنامه‌ریزی کردند تا منطقه دلوار را نیز به تصرف خود درآورند. دلوار منطقه‌ای بود که پیش از این، نیروهای انگلیسی چندین بار به آنجا حمله کرده بودند، اما هر بار با مقاومت سرسختانه مردم محلی روبرو شده و شکست خورده بودند. رئیسعلی دلواری، به همراه شیخ حسین خان چاه‌کوتاهی و زایرخضرخان اهرمی، از این حملات آگاه بودند و برای دفاع از میهن خود به پا خاستند. قیام دلیران تنگستان علیه اشغالگران آغاز شد و نیروهای انگلیسی، که نزدیک به پنج هزار نفر بودند، در دام مقاومت مبارزان تنگستانی گرفتار شدند. در این درگیری‌ها، تلفات سنگینی به نیروهای انگلیسی وارد آمد و تعداد زیادی از سربازان آنان کشته شدند.
عملیات چریکی موفقیت‌آمیز رئیسعلی دلواری، الهام‌بخش دیگر مبارزان تنگستانی شد و آن‌ها را به پیوستن به صفوف مقاومت تشویق کرد. تا تابستان ۱۹۱۵، او توانست چندین عملیات نظامی موفق را علیه نیروهای دریایی انگلیس سازماندهی و اجرا کند. این مقاومت شدید باعث شد انگلیسی‌ها مجبور شوند نیروهای کمکی از عراق و هند به بوشهر اعزام کنند و منطقه دلوار را به شدت زیر بمباران بگیرند.
نبرد رئیسعلی دلواری در بوشهر
درگیری‌های نظامی میان مبارزان تنگستانی به رهبری رئیسعلی دلواری و حدود سیصد تفنگدار برازجانی تحت فرماندهی غضنفرالسلطنه برازجانی از یک سو، و نیروهای بریتانیا به همراه متحدان محلی آن‌ها از سوی دیگر، به‌طور متناوب و پراکنده تا شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی ادامه یافت. در طول این نبردها، انگلیسی‌ها نتوانستند بر رئیسعلی و یارانش غلبه کنند. سرانجام، رئیسعلی در منطقه‌ای به نام «تنگک صفر» در جریان یک عملیات شبیخون به نیروهای بریتانیا، توسط فردی نفوذی به نام غلامحسین تنگکی از پشت مورد اصابت گلوله قرار گرفت و در سن ۳۳ سالگی به شهادت رسید.
تاریخ این شبیخون و شهادت رئیسعلی دلواری در منابع مختلف، شب ۲۳ شوال ۱۳۳۳ قمری مصادف با ۳ سپتامبر ۱۹۱۵ میلادی ذکر شده است. این تاریخ مطابق با ۱۲ شهریور ۱۲۹۴ خورشیدی بر اساس تقویم خورشیدی برجی رایج در آن زمان است. (برابر با ۱۱ شهریور ۱۲۹۴ در تقویم خورشیدی کنونی)
آرامگاه رئیسعلی دلواری
پیکر رئیسعلی دلواری ابتدا در نزدیکی آرامگاه امامزاده‌ای در روستای کله‌بند به خاک سپرده شد. اما بر اساس وصیت خود او، پس از مدتی، پیکرش به نجف منتقل شد و در جوار حرم امام علی (ع) در وادی‌السلام به خاک سپرده شد.
روز رئیسعلی دلواری (روز ملی مبارزه با استعمار)
در ایران، بر پایه تصمیم شورای عالی انقلاب فرهنگی در سال ۱۳۸۹، روز ۱۲ شهریور، که هم‌زمان با سالگرد شهادت رئیسعلی دلواری است، به عنوان «روز ملی مبارزه با استعمار انگلیس» انتخاب و نام‌گذاری شده است.
فرزندان رئیسعلی دلواری
رئیسعلی دلواری در طول زندگی خود چهار بار ازدواج کرد، اما تنها از آخرین همسرش، مدینه (دختر صفر از اهالی دلوار)، صاحب فرزندی به نام عبدالحسین (مشهور به بهادر شهیدی) شد. عبدالحسین سه فرزند داشت به نام‌های غلامحسین، فرنگیس و گل‌اندام. گل‌اندام شهیدی، آخرین نوه بازمانده رئیسعلی، در خرداد ۱۳۹۴ درگذشت.
همرزمان رئیسعلی دلواری
غضنفرالسلطنه برازجانی
شیخ حسین خان چاه‌کوتاهی
زایر خضرخان اهرمی
خالوحسین بردخونی دشتی
ویلهلم واسموس، معاون کنسول (کنسول دوم) دولت آلمان در بوشهر که از یاران رئیسعلی بود و همراه مبارزان جنوب ایران مبارزه کرد.
