محمدخان دشتی؛ شاعرِ حاکم جنوب ایران

محمدخان دشتی

محمدخان دشتی، از خوانین منطقه‌ی دشتی (در استان بوشهر کنونی) و از شاعران دوره‌ی ناصرالدین‌شاه قاجار بود که در خورموج حکمرانی می‌کرد. او فرزند حاجی‌خان و متولد سال ۱۲۴۶ قمری در روستای شُنبه (Shonbeh) بود. از اقدامات مهم وی می‌توان به ساخت عمارت حکومتی، احداث قنات‌ها، قلعه‌ها و بنای کاخ حکمرانی خود در خورموج اشاره کرد که بخشی از قلعه‌ی خورموج از آن جمله است. محمدخان در سال ۱۲۹۸ قمری، پس از نه‌ماه حبس در زندان نصیرالمک (حاکم بوشهر)، درگذشت.

او از حکام بزرگ تاریخ جنوب ایران محسوب می‌شود و آثار و کتب به‌جای‌مانده از او در کتابخانه‌ی ملی ایران، دانشگاه فردوسی مشهد و دانشگاه تهران نگهداری می‌شود. از جمله آثارش می‌توان به «نون و نمکدون» و «دیوان محمدخان دشتی» اشاره کرد. همچنین از خاندان‌های برجسته‌ی منسوب به وی در منطقه‌ی دشتی می‌توان به خاندان پرویزی، صالح‌احمدی و اشگرف اشاره نمود.

نمونه‌ای از شعر محمدخان دشتی

وی در انواع قالب‌های شعری و سبک‌های ادبی طبع‌آزمایی کرده و در شعر، تخلص «دشتی» را برگزیده بود. دیوان اشعار او شامل غزلیات، قصاید، رباعیات، مسمط‌ها، دوبیتی‌ها و اشعار طنز است که در بمبئی به چاپ رسیده است.

مطلع یک غزل:

نسیم باد صبا مشکسار می‌آید
مگر که از سر کوی نگار می‌آید

چو بوی زلف تو آرد نسیم، پنداری
هزار قافله مشک از تتار می‌آید

چو کاروان تو بر خاک من گذار کند
وجود من ز پِیَش چون غبار می‌آید

نمونه‌ای از دوبیتی مشهور او که به حال و روز حکمرانی خود اشاره دارد:

هزاران خانه را بر باد دادم
که تا بنیاد این خانه نهادم

ازین دست استدم زآن دست دادم
چنین کاری کرم نامش نهادم